Rewolucja z 8 marca 1963 roku dała w Syrii początek rządom partii al-Baas, które trwają do dnia dzisiejszego. Al-Baas ze względu na swój panarabski charakter nie istnieje jedynie w tym kraju, choć nie posiada równocześnie ogólnoarabskiego zwierzchnictwa. Jej odłamy występują lub występowały
w Iraku, Libanie oraz Jordanii. W poniższym tekście w całości skupimy się jednak na syryjskiej gałęzi ruchu, gdzie ta partia się narodziła.
Geneza
Chociaż formalnie partia została założona w roku 1946, tuż po odzyskaniu przez Syrię niepodległości, jej początki sięgają działalności dwóch nauczycieli szkolnych – Michela Aflaka i Salaha ad-Din al-Bitara, oraz Zakakiego al-Arsuziego. W latach 30. XX wieku dwaj pierwsi studiowali w Paryżu, gdzie sformułowali pierwszy zarys ideologii przyszłej partii, oparty na elementach nacjonalizmu, marksizmu i islamu. Na początku lat 40. mężczyźni tworzyli studencki klub dyskusyjny Inkilab (Przewrót), w którym omawiano sprawę kondycji społecznej i politycznej Arabów, szukając rozwiązań mających ją poprawić. Członków studenckiej organizacji łączyły poglądy anarchistyczne i poparcie dla przeprowadzania reform poprzez zamachy stanu[1]. W 1946 roku utworzyli Arabską Partię Odrodzenia – APO, a w roku 1952 ugrupowanie połączyło się z Arabską Partią Socjalistyczną – APS Akrama al-Huraniego, co doprowadziło do powstania organizacji, którą dziś znamy pod nazwą Partia Socjalistycznego Odrodzenia Arabskiego, al-Baas (Hizm al-Baas al-Arabi al-Isztiraki). Al-Baas po raz pierwszy weszła do syryjskiego parlamentu w 1954 roku. Od samego początku liderzy odwoływali się do idei jedności Arabów bez względu na ich wyznanie i pochodzenie społeczne. Zróżnicowanie na tych polach można było zresztą dostrzec nawet u przywódców partii: Aflak był pochodzącym z kupieckiej rodziny grekoprawosławnym, al-Bitar muzułmaninem odłamu sunnickiego, a al-Arsuzi alawitą[2].
Pierwszy publiczny komunikat środowisko to wydało jeszcze w czasach panowania Francuzów, w roku 1943. Można w nim znaleźć między innymi następujące słowa: Reprezentujemy ducha arabizmu przeciwko materializmowi komunizmu. Reprezentujemy całkowity nacjonalizm arabski wyrażający autentyczną osobowość przeciwko pustemu nacjonalizmowi, który poprzestaje na głoszeniu pustych haseł i który jest przeciwny każdej etyce. Reprezentujemy świętą prawdę arabizmu przeciwko profesjonalnej polityce. Reprezentujemy nowe arabskie pokolenie[3].
W tym samym komunikacie znalazła się deklaracja określająca partię jako „reprezentanta nowej arabskiej generacji, niosącej przesłanie arabizmu”[4].
Al-Baas od momentu swojego powstania głosiła, iż Syryjczycy są przede wszystkim Arabami, a dopiero w drugiej kolejności muzułmanami lub chrześcijanami. Nie oznaczało to zerwania z tradycyjnymi więzami łączącymi Syryjczyków, ale zwrócenie szczególnej uwagi na trudną przyszłość rozpościerającą się przed nowym państwem.
Przedstawiając przyczyny sukcesu zamachu stanu przeprowadzonego między innymi przez członków partii al-Baas należy zwrócić szczególną uwagę na fakt, iż po odzyskaniu przez Syrię niepodległości w roku 1946 tamtejsze społeczeństwo nie mogło cieszyć się nawet krótkim okresem stabilizacji. Pomiędzy 1949 a 1963rokiem w kraju doszło do siedmiu zamachów stanu, a w międzyczasie kraj zdążył nawet zniknąć z mapy świata, gdyż w efekcie unii z Egiptem utworzono Zjednoczoną Republikę Arabską[5]. Dopiero ósmy zamach stanu, przeprowadzony 8 marca 1963 r. przez Narodową Radę Dowództwa Rewolucyjnego, czyli zbrojne ramię partii al-Baas, doprowadził do względnej stalibilizacji sytuacji politycznej w kraju. Niestety, nie kończyło to zmian na stanowiskach przywódców państwa, gdyż kolejne lata stały pod znakiem siłowych rozwiązań pomiędzy partyjnymi i wojskowymi liderami. Do pierwszego puczu doszło już w trzy lata po poprzednim. Dopiero bezkrwawy zamach stanu z 13 listopada 1970 roku, gdy do władzy doszedł Hafiz al-Asad, zakończył okres ponad 20 lat walki o władzę w kraju.
Ponadto aż do roku 1963 główną siłę społeczną w Syrii stanowiły wielkie rodziny burżuazyjne z Aleppo i Damaszku, które od momentu odzyskania niepodległosci rywalizowały ze sobą o wpływy[6]. Po przejęciu władzy przez partię al-Baas wprowadzono w życie koncpepcję nacjonalizmu odrzucającego wszelkie podziały na patriotyzmy regionalne, dążąc do integracji całego narodu. Oznaczało to zakończenie hegemonii wielkich rodów Aleppo i Damaszku. Równocześnie rządy al-Baas oznaczały pozbawienie wpływów polityków starej generacji i oddanie władzy w ręce młodych. Ponadto warto odnotować, że poza zmianą pokoleniową władzy pozbawiono przedstawicieli burżuazji wywodzących się głównie z rodzin sunnickich, a na ich miejsce przyszli politycy pochodzenia chłopskiego, wywodzący się z mniejszości religijnych: alawitów, chrześcijan, druzów, ismailitów[7].
Jak już wspomniano, zamach stanu z 1963 roku nie oznaczał końca zmian politycznych w kraju. Sama partia al-Baas nie była monolitem, co doprowadziło do wenętrznych starć o podłożu ideowym, ale również personalnym między zwolennikami radykalnych rozwiązań grupujących się we frakcji lewicowej (wspieranej przez Hafiza al-Asada), a działaczami optującymi za umiarkowanymi działaniami (prawica Baas – Michel Aflak i Salah ad-Din al-Bitar)[8]. Ostatecznie zwyciężyli zwolennicy pierwszej opcji, a Aflak i al-Bitar musieli udać się na emigrację. W efekcie z partii zostali w całości wyrugowani umiarkowani działacze wywodzący się z mieszczaństwa, którzy ustąpili pola młodszej generacji polityków pochodzenia chłopskiego. Zmiana na szczeblu władzy wynikała z bazy społecznej ruchu, składającej się głównie z ludzi młodych pochodzących z terenów wiejskich. Warto odnotować, że w przyszłości to właśnie spośród warstwy obcej wpływom burżuazji wywodzić się będą przyszli członkwie wrogich wobec władzy, fundamentalistycznych organizacji islamskich takich jak Bractwo Muzułmańskie.
Zastanawiając się nad czynnikami, które doprowadziły do powstania nowego ugrupowania na scenie politycznej należy wymienić przede wszystkim zagrożenie w postaci wzrostu wpływów Syryjskiej Partii Komunistycznej oraz Syryjskiej Partii Ludowej z jej hasłem „Wielkiej Syrii”, jak również istnienie zorganizowanego środowiska fundamentalistów islamskich w postaci Bractwa Muzułmańskiego. Głównym czynnikiem spajającym zwolenników partii al-Baas była idea panarabizmu, o której będzie mowa w dalszej części. Nowa partia budowała swoją siłę na sprzeciwie wobec europejskiego imperializmu. W Syrii nastroje narodowe i antyimperialistyczne były zdecydowanie bardziej dostrzegalne niż w sąsiednich państwach ze względu na bezwzględne rządy Francuzów do roku 1946. Nastrojom tym towarzyszyło silne przekonanie o konieczności zjednoczenia wszystkich Arabów w jednym państwie, gdyż według części elit politycznych tylko w ten sposób Arabowie mogli przeciwstawić się zarówno zagrożeniom zewnętrznym, jak i czekającym ich wyzwaniom społecznym.
Nacjonalizm i panarabizm
Głównym celem partii jest, zgodnie z nazwą (al-Baas dosłownie znaczy odrodzenie, zmartwychwstanie), odrodzenie świetności narodu arabskiego. Ideologia ruchu ma na celu stworzenie podbudowy pod tożsamość panarabską. Naród arabski był pojmowany jako byt odwieczny oraz jako wspólnota o trwałych cechach moralnych, która posiada swoją odwieczną misję – niesienie nadziei i człowieczeństwa reszcie świata[9]. Wiara
w dziejową misję narodu arabskiego ukształtowała ideologię partyjną. Zadanie stojące przed Arabami nie wynika z nakazów islamu, a raczej z heglowskiego ducha dziejów. Islam był zaś podstawą arabskiej tożsamości i stanowił źródło jej uduchowienia. Islam jako twór arabski miał według Aflaka przyczyniać się do integracji i moralnej odnowy arabskiego narodu. Odwołując się do złej kondycji ekonomicznej i politycznej Arabów u progu XX wieku, rozumiał go jako szczególny dar, który miał wyzwolić „arabskiego ducha”. Aflak stwierdzał: „gdy naród pozbywa się materialnego bogactwa i samolubstwa, jest w stanie uświadomić sobie swoją wieczną misję pośród innych narodów”.[10]
W doktrynie baasistowskiej wilokrotnie pojawia się przekonanie, iż naród arabski jest stałym, niezmiennym bytem w historii. Główny ideolog partii Baas definiując naród arabski pisał tak: „nie jest on liczbową sumą, lecz Ideą, Duchem ucieleśnioną w jej całości lub części”. W wywiadzie, którego udzielił Jacques’owi Benoist-Mechinowi, swoją filozoficzną koncepcję narodu ujmował następująco: „Człowiek jest w pełni sobą, gdy działa wewnątrz narodu. Naród to scena, na której człowiek odgrywa rolę, którą jest jego własny los. Jeśli usuniemy scenę, człowiek upadnie pozbawiony znaczenia”[11].
Szczególne miejsce w ideologii Aflaka znajdowały odniesienia do przeszłości Arabów i próba zespolenia jej z teraźniejszością i przyszłością. Pogląd ten stał w wyraźnej opozycji do zachodnich ideologii kapitalizmu i komunizmu, w których autor dostrzegał zagrożenie. „Tam gdzie komunizm odrzuca przeszłość, wzywa narody do rozpoczęcia wszystkiego od nowa, baasizm jest uwarunkowany przez akceptację przeszłości i jej twórcze wykorzystanie”[12].
Jerzy Skuratowicz, pisząc o nacjonalizmie w wydaniu baasistowskim, podaje opinię francuskiego historyka: „Baas jest jedyną nacjonalistyczną partią arabską, która usiłowała dać narodowi arabskiemu byt oparty na rzeczywistości, nie na mitach. Starała się uczynić z niego żyjącą rzeczywistość, istniejącą jeszcze przed islamem
i grupującą ludzi równych sobie bez względu na wyznanie – «Arabem jest każdy, kto mówi po arabsku, żyje na ziemi arabskiej lub asymiluje się z życiem arabskim i wierzy w swą przynależność do narodu arabskiego» – głosi statut partii”[13].
Idea panarabizmu ma swoje korzenie w czasach kolonializmu i sięga lat, gdy Syria była jeszcze francuskim terytorium mandatowym. Niechęć i wrogość Arabów wobec europejskiego imperializmu stanowiły podatny grunt do rozwoju idei nacjonalistycznych.
Baasiści uważają, że Arabowie będą prawdziwie wolni dopiero wtedy, gdy odrzucą życie w sztucznych państwach postkolonialnych z narzuconymi im granicami. Partyjna ideologia wskazuje na związki kulturowe, wspólny język i doświadczenia historyczne stanowiące podstawę wspólnoty, która dla osiągnięcia jedności i wolności powinna funkcjonować w ramach jednego państwa.
Pierwsza z fundamentalnych zasad partii głosi: „Arabowie stanowią jeden naród, który ma swoje naturalne prawo do życia w ramach jednego państwa i do bycia nieskrępowanym w rozwijaniu swego potencjału. Wobec powyższego al-Baas uważa, że Arabska Ojczyzna stanowi niepodzielną jednostkę polityczną oraz że żadnej kraj arabski nie może uznawać swojego istnienia w oderwaniu od innych krajów arabskich”[14].
Partia zakładała konieczność zniesienia wszelkich podziałów wśród Arabów, szczególnie zwracano uwagę na kwestie wyznaniowe i etniczne. Ideologia baasistowska stworzyła podstawę dla tożsamości politycznej, która mogłaby być fundamentem nowoczesnego narodu arabskiego. Pomimo nierealności czy wręcz utopijności wizji złączenia wszystkich Arabów w jednym państwie (wszelkie dotychczasowe próby zakończyły się bardzo szybkimi porażkami, gdyż do głosu dochodziły lokalne nacjonalizmy) jest ona nadal popularna, gdyż stanowi jedyną alternatywę dla politycznego islamu i narzuconej siłą westernizacji.
Aflak definiował nacjonalizm arabski jako „miłość przede wszystkim”[15]. Wielokrotnie w dokumencie, którego jest autorem, stanowiącego podstawę wykładni ideologii baasistowskiej[16], pisał o „arabskim duchu” mającym emanować siłą całego narodu arabskiego. Ten z kolei – jego zdaniem – byłby zdolny do pokonania wszelkich przeszkód na drodze do swojej wielkości. Wspomniany „arabski duch” miał być wymierzony w zachodni kapitalizm i materialistyczny komunizm. Obie te ideologie działać miały na niekorzyść arabskiej jedności narodowej: „Doktryna marksistowska jest zagrożeniem dla Arabów, gdyż grozi eliminacją ich charakteru narodowego oraz dlatego, że narzuca współczesnej myśli arabskiej sztuczną i stronniczą perpektywę, niszcząc wolność i pełnię jego myśli”[17]. W innym miejscu pisze: „Świadomy Arab nie może być komunistą. Komunizm jest obcy wszystkiemu, co arabskie”[18].
Aflak i inni baasiści dobitnie okazywali swoją niechęć do Zachodu i odcinali się od wszelkich więzów łączących Arabów z zachodnimi wartościami. Aflak pisał: „arabski duch nie jest ideą importowaną z Zachodu, lecz stanowi niedającą się zredukować esencję dostępną dla wszystkich członków narodu wyłącznie poprzez wiarę”[19]. Zachodni świat należało według ideologa radykalnie odrzucić ze względu na jego wartości, ideologie i filozofie, które zagrażały narodowi arabskiemu: „Historia narodu arabskiego rozwijała się niezaleznie od historii Zachodu i Europy. Teorie i formy organizacji pochodzące z Zachodu i rozwijane w tamtejszych warunkach nie odpowiadają potrzebom środowiska arabskiego i nie spotykają się z jego uznaniem, naród arabski nie jest małym narodem o drugorzędnym znaczeniu, który mógłby przyjąć przesłanie inne niż własne”[20].
Po sukcesie zamachu stanu z 8 marca 1963 roku, w wyniku którego partia Baas doszła w Syrii do władzy, na VI kongresie partii przedstawiono trzy podstawowe zasady świadczące o panarabskim charakterze partii: 1) jedność i wolność narodu arabskiego w ramach arabskiej ojczyzny, 2) wiara w specjalny charakter narodu arabskiego, wyrażający się w zdolności do ponownego przebudzenia, 3) wiara w specjalną misję narodu arabskiego, która wyraża się w idei antykolonializmu. Z kolei w deklaracji ministerialnej uchwalonej niedługo po przejęciu władzy w kraju stwierdzano: „Walka ludu syryjskiego przeciwko imperializmowi zakończyła się 8 marca 1963 roku. Miała ona na celu wyzwolenie i zjednoczenie narodu arabskiego”[21].
Wśród Syryjczyków dominuje przekonanie, że ich ojczyzna jest ostatnim arabskim państwem, które nie ugięło się przed siłami Zachodu. Ducha syryjskich Arabów nie złamały ani wyprawy krzyżowe, ani okupacja osmańska, a później francuska, ani powstanie Izraela i przegrane z nim wojny, ani też obecna hegemonia USA w regionie. Dlatego też syryjscy baasiści uważają, że to w oparciu o Damaszek i ideę Wielkiej Syrii powinno powstać przyszłe państwo skupiające wszystkich Arabów.
Celem, a zarazem sloganem partii jest hasło: jedność (al-wahda), wolność (al-hurijja) i socjalizm (al-isztirakijja). Aflak uznawał, że jedność jest pierwszym podstawowym celem, gdyż dopiero po uzyskaniu pełnej jedności państw arabskich będzie można budować w jednym arabskim kraju socjalizm. „Nasz socjalizm zwycięży dopiero wtedy, gdy Arabowie uzyskają wolność, gdy znikną bariery takie jak imperializm, feudalizm i polityka kreśląca granice geograficzne”[22]. Jednocześnie uznawał, że wszystkie trzy zasady są niezbędne do zjednoczenia Arabów funkcjonujących w ramach sztucznych postkolonialnych państw. Uniemożliwiają im to wrogie siły w postaci syjonizmu i imperializmu, dlatego pryncypialne miejsce w ideologii baasistowskiej zajmowała walka z tymi ideologiami.
Drugi człon hasła Baasistów, czyli wolność rozumiana jako nierozerwalnie związana z nacjonalizmem i z niego wynikająca, miała być bezwarunkowa i „w interesie mas”[23]. Może ona zostać urzeczywistniona tylko i wyłącznie w państwie, które powstanie z woli narodu. Baasistowskie rozumienie wolności oznacza odrzucenie demokracji
w zachodnim stylu, która jako wytwór burżuazji fałszuje istotę wolności. Wolność oznaczała z jednej strony odrzucenie kolonialnej spuścizny i wyzysku, a zwłaszcza kapitalizmu, z którymi kojarzono świat Zachodu. Z drugiej strony, wolność miała dawać możliwość twórczego wkładu w rozwój cywilizacji ludzkiej.
Socjalizm
Sam Aflak uważał, że arabski socjalizm jest specyficzny i nie czerpie tylko z jednej doktryny, ale korzysta z wielu teorii i doświadczeń, dzięki czemu w przyszłym państwie Arabów miano zbudować socjalizm w pełni zgodny z dążeniami narodu. Wyraźnie dystansował się od recepcji na gruncie arabskim rozwiązań ideologicznych ze Związku Sowieckiego, gdyż były one wrogie nacjonalizmowi oraz religii, co było nie do zaakceptowania. Według niego, „socjalizm arabski jest sposobem życia, a nie tylko ekonomicznym porządkiem. Dotyczy wszystkich aspektów życia – ekonomii, polityki, edukacji, życia społecznego, zdrowia, moralności, literatury, nauki, historii
i innych większych lub mniejszych”[24].
Socjalizm w wydaniu baasistowskim dąży do „organizowania gospodarki narodowej, dzieląc jej bogactwa w świecie arabskim, kładąc podstawy gospodarki zapewniającej równość i sprawiedliwość wszystkich obywateli”[25]. W zjednoczonym państwie, które miało obalić granice klasowe i państwowe, bogactwa naturalne miały stać się własnością wszystkich Arabów.
Aflak podchodził do socjalizmu raczej jak do życiowej postawy niż jak do ideologii, którą należy dogmatycznie wprowadzać w życie, „socjalizm to nie reguły i prawa, ale określony pogląd na życie”. (…) Socjalizm dąży do uwolnienia człowieka od tyranii i wyzysku, do wyniesienia człowieka do poziomu ludzkości i do wzmocnienia jego godności”, pisał[26]. W swoich pracach Aflak wyraźnie uznaje, że wprowadzenie rozwiązań socjalistycznych będzie możliwe dopiero po obaleniu imperializmu, feudalizmu i granic państwowych. W wymiarze społecznym i gospodarczym celem partii była likwidacja różnic między klasami uprzywilejowanymi a pozostałymi. Mając świadomość, że burżuazja nie będzie skłonna do rezygnacji ze swojego stanu posiadania, Aflak był gotów na „zastosowanie siły przeciw tym, którzy stanowią przeszkodę w rozwoju”[27]. Warto jednak w tym miejscu odnotować, że nigdy nie nawoływał do likwidacji własności prywatnej.
Swoje podejście do socjalizmu przedstawiał następująco: „Nasz socjalizm opiera się na przekonaniu, że społeczeństwo arabskie ma swoje własne potrzeby, własne uwarunkowania historyczne i cechy szczególne. Filozofia partii al-Baas jest nie do pogodzenia z materialistycznymi koncepcjami komunizmu. Nasz socjalizm opiera się na jednostce i jej osobowości. Socjalizm al-Baas uznaje, że główna siła narodu leży w indywidualnych motywacjach, które pobudzają ludzi do działania, dlatego nie chcemy zniesienia własności prywatnej, a jedynie zapewnienia, że nie będzie ona nadużywana”[28].
W statucie partii w odniesieniu do ekonomii stwierdza się między innymi, że „zasoby ekonomiczne powinny być własnością państwa, zasoby naturalne i wielkie zakłady przemysłowe mają podlegać administracji państwowej”. Ponadto „koncesje zagranicznych spółek powinny być cofnięte, (…) robotnicy powinni brać udział w zarządzaniu przedsiębiorstwami przemysłowymi”[29]. W zakresie polityki społecznej wymienia się następujące cele: konieczność obalenia różnic klasowych, zapewnienie pomocy niezdolnym do pracy, zlikwidowanie feudalnego systemu plemiennego beduinów, dążenie do arabizacji edukacji, likwidacja zagranicznych instytucji oświatowych. Sama edukacja powinna być darmowa i obowiązkowa do poziomu szkoły średniej[30].
Sama ideologia baasizmu była ideologią rewolucyjną. Przemiany społeczne miały według jej założeń następować na drodze rewolucji, gdyż ewolucyjny proces zmian łączyć się miał nierozerwalnie z uzależnieniem od Zachodu. Ponadto Aflak uważał, że problemy gnębiące arabski świat są tak znaczące, że próba ich rozwiązania na drodze powolnych zmian byłaby niemożliwa. Jedynie rewolucja umożliwiłaby sprostanie duchom czasu i zrealizowanie celów partii.
Twórca ideologii baasitowskiej wyraźnie zaznaczał, że al-Baas nie ogranicza swoich celów jedynie do pozbycia się wpływów kolonizatorów: „Nasze dążenia nie ograniczają się do wydalenia imperialistów z naszej ziemi czy zmniejszenia wyzysku stosowanego przez wewnętrznych ciemiężycieli, ani do zapewnienia narodowi wolności i dobrobytu. Są to razem wzięte środki do wyzwolenia ganiuszu tego narodu, w kierunku twórczego i konstruktywnego udziału w cywilizacji ogólnoludzkiej”[31].
W niedługim czasie po zdobyciu władzy Baasiści rozpoczęli wprowadzanie zmian w sferze gospodarczej zgodnie z partyjną ideologią. Zainicjowano proces nacjonalizacji przedsiębiorstw przemysłowych, banków oraz przeprowadzania reformy rolnej, co wywołało pewne niezadowolenie wśród zamożniejszych.
Islam
Choć sam Aflak był chrześcijaninem obrządku prawosławnego, szczególną uwagę poświęcił islamowi. Pisał: „islam dla Arabów nie jest tylko wiarą do samego końca, ani zbiorem moralizmów, jest najwyższą ekspresją ich uniwersalnych uczuć i spojrzenia na życie. Stanowi najmocniejszą ekspresję całkowitej jedności ich osobowości. Islam jest obrazem ich języka i literatury i największą częścią ich narodowej historii. Dlatego związek islamu z arabizmem nie jest taki sam, jak innej religii w stosunku do innej narodowości”[32]. Alfak wielokrotnie wykorzystywał islam do szerzenia ideologii partii i zdobywania nowych sympatyków. Doszukując się związków nacjonalizmu z islamem twierdził, że przebudzenie Arabów jest związane
z religijnym przesłaniem.
Pomimo tego partia al-Baas podkreśla w swoim programie świeckie wartości kultury arabskiej, a baasistowskie państwo hołduje zasadom sekularyzmu. Jak pisze Frédéric Pichon, „Władze syryjskie donośnie głoszą laickość państwa. Trzeba jednak przyznać, że mniejszości chrześcijańskie były uprzywilejowane względem innych wyznań, a to z powodu ich znaczenia ekonomicznego i politycznego. Dzięki tej ochronie, za którą odwdzięczyli się lojalnością polityczną, od dojścia partii al-Baas do władzy chrześcijanie mogli czuć się w pełni bezpieczni”[33].
Zamiast zakończenia
Po przejęciu władzy i kolejnych zmianach na stanowiskach kierowniczych na pierwszy plan wysuwano sprawę palestyńską i związane z tym kwestie rywalizacji z Izraelem. Klęska z 1967 roku doprowadziła w partii do wewnętrznego sporu wynikającego z rozbieżności poglądów co do dalszych kroków w sferze politki zagranicznej. Będące u władzy radykalne skrzydło lewicowe określane „postępowcami”, z Salahem Dżadidem na czele, opowiadało się za dążeniem do zbrojnej konfrontacji z Izraelem. Dżadid był przy tym zwolennikiem przeprowadzenia pełnej nacjonalizacji majątku narodowego i wprowadzenia całkowitej kontroli państwowej nad wszystkimi aspektami życia społecznego. Natomiast frakcja bardziej umiarkowana nazywana „narodowcami”, na czele której stał Hafiz al-Asad, uważała, że należy ograniczyć radykalne rozwiązania socjalistyczne w wewnętrznej polityce kraju oraz tymczasowo zrezygnować z agresywnej retoryki wobec konserwatywnych władz w pozostałych państwach arabskich. Według niego miałoby to pozwolić na zbudowanie odpowiedniego potencjału militarnego i gospodarczego, co umożliwiłoby odzyskanie zajętych przez Izrael ziem. Ostatecznie obie strony doszły do kompromisu, co pozwoliło Asadowi odbudować potencjał armii oraz wymienić korpus oficerski, dzięki czemu 13 listopada 1970 roku przejął władzę w wyniku ostatniego udanego zamachu stanu w dotychczasowej historii Syrii.
W 1971 roku w wyniku referendum Hafiz al-Asad został prezydentem Syrii. Konstytucja przyjęta dwa lata później określiła partię al-Baas jako „wiodącą siłę narodu”, a Asad został jej sekretarzem generalnym – pomimo tego, że nigdy nie był typem działacza partyjnego i zamiast struktur partyjnych i rozbudowanej ideologii politycznej stawiał na silną armię, która ostatecznie zapewniła mu władzę i pozwoliła mu się u niej utrzymać.
Po przejęciu władzy przez Hafiza al-Asada kwestie ideologiczne zeszły na plan dalszy, a rola partii została ograniczona. Ideologiczna retoryka była i jest do dziś obecna w propagandzie, ale istotniejsze stało się budowanie kultu jednostki. W czasie swoich rządów Hafiz al-Asad zwracał szczegółną uwagę na konieczność obrony ojczyzny i sprawy arabskiej przed Izraelem oraz na zapewnienie stabilizacji i bezpieczeństwa wewnętrznego. W państwowej retoryce zrezygnowano z promowania idei socjalistycznej postrzeganej przez Syryjczyków jako ideologia antyreligijna. Jak pisze Łukasz Fyderek, kwestie socjalistyczne „zredukowano do haseł egalitaryzmu i solidarności społecznej”[34].
Michał Nowak
[1] J. Skuratowicz, W. Skuratowicz, Przemiany wewnętrzne i polityka zagraniczna Syrii, Warszawa 1974, s. 124.
[2] J. Zdanowski, Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku, Wrocław 2010, s. 234.
[3] Ł. Fyderek, Pretorianie i technokraci w reżimie politycznym Syrii, Kraków 2011, s. 132.
[4] R. Ożarowski, Ideologie na Bliskim Wschodzie, Gdańsk 2006, s. 28.
[5] M. Kaczorowska, Syria – dyktatura o krok od demokracji, [w:] Bliski Wschód coraz bliżej, red. J. Danecki, S.Sulowski, Warszawa 2011, s. 282-284.
[6] J. Skuratowicz, W. Skuratowicz, op.cit. s. 92.
[7] Ł. Fyderek, op.cit., s. 47.
[8] Ibidem, s. 48.
[9] S. Bensaid, Al-Watan and al-Umma in Contemporary Arab Use, [w]: The Foundations of the Arab State, New York, s. 167.
[10] Ł. Fyderek, op.cit., s. 134.
[11] J. Benoist-Mechin, Un printemps arabe, 1959.
[12] Ł. Fyderek, op.cit., s. 134.
[13] M. Colombe, Remarque sur le Bath, Orient 1996, nr 37, s. 57. Cyt. za: J. Skuratowicz, W. Skuratowicz, op.cit., s. 134.
[14] Ł. Fyderek, op.cit., s. 134.
[15] R. Ożarowski, op.cit., s.28.
[16] Mowa o dokumencie będącym syntezą ideologii baasistowskiej pt. „Na drodze do odrodzenia” (fi-s-sabil al-baas). Koncepcje w nim zawarte można w skrócie scharakteryzować jako połączenie socjalizmu burżuazyjnego, nacjonalizmu arabskiego, faszyzmu oraz marksizmu.
[17] F. Duprat, Ideologia partii BAAS, http://xportal.pl/?p=11425 [dostęp: 20.05.2016].
[18] Ibidem.
[19] R. Ożarowski, op.cit., s.28.
[20] F. Duprat, op.cit.
[21] J. Skuratowicz, W. Skuratowicz, op.cit., s. 96.
[22] F. Duprat, op.cit.
[23] R. Ożarowski, op.cit., s. 29.
[24] Ibidem.
[25] M. Aflak, Sur la voie du Baas, Orient, 1963, nr 26. Cyt. za: J. Skuratowicz, W. Skuratowicz, op.cit., s. 127.
[26] Ł. Fyderek, op.cit., s. 135
[27] J. Skuratowicz, W. Skuratowicz, op.cit., s. 120.
[28] F. Duprat, op.cit.
[29] Constitution of Arab Renaissance.
[30] Ibidem.
[31] Ł. Fyderek, op.cit., s. 135.
[32] R. Ożarowski, op.cit., s. 29-30.
[33] F. Pichon, Syria porażka strategii Zachodu, Warszawa 2015, s. 36.
[34] Ł. Fyderek, op.cit., s. 60.
Artykuł ukazał się w nr 16. „Polityki Narodowej” (zima 2016 r.).
